không ngần ngại khuấy động lên, đôi khi tư tưởng của Hội Tam điểm cũng len lỏi
vào, và ở Đức, một số triết gia, từ Goethe đến Nietzsche không tỏ ra vô cảm đối
với những âm sắc đôi khi nghịch dị. Ở Anh quốc, trái lại, người ta lại không hào
hứng lắm với chủ nghĩa duy vật kiểu đó: Adam Smith và Bentham hướng nghiên
cứu của họ về kinh tế học và đạo đức xã hội.
Triết học chính trị, rõ ràng là chi lưu của khoa nhân loại học, bắt đầu một đà tiến
đáng kể. Tiếp theo Hobbes, Locke đã hướng đầu óc người ta về những vấn đề lập
hiến, Montesquieu, người hâm mộ hiến pháp nước Anh đã chỉ ra - bởi khoa vị
tướng học về những chế độ và bởi định nghĩa về một nền chính trị ôn hoà mà tự
do của công dân là vật bảo chứng - rằng công pháp là cơ cấu nền tảng của Nhà
nước nào muốn tồn tại, Hume đã khảo sát những nền tảng của chính trị; phái
Bách khoa đã khởi công một khoa nhân loại học lạc quan mà những nhà độc tài
sáng suốt như Fréderic nước Phổ hay Catherine của nước Nga có tham vọng phô
bày những việc làm tốt đẹp. Nhưng đúng là "triết lý chính trị hãy còn chờ ra đời".
Rousseau (1712 - 1778) đã từng được biết đến khi ông xuất bản vào năm 1762
quyển Du Contrat Social ou Principes du droit politique. Tấu lên khúc dạo đầu,
bằng một cuộc cách mạng phương pháp luận phi thường, cho triết lý của chủ
nghĩa phê phán, Rousseau phát triển một triết học về pháp quyền trong đó ý nghĩa
của những khái niệm căn bản của pháp quyền chính trị được xác định rõ, chẳng
hạn như ý chí chung, dân chúng, chủ tể, luật lệ, chính quyền, Nhà nước… Ảnh
hưởng của ông đối với những người làm nên cuộc Đại cách mạng, 1789 là rất
đáng kể nhưng nhiều khi cũng rất mập mờ, lưỡng nghĩa. Dầu thế nào thì Kant và
Fichte cũng nói rằng họ rung động vì triết học của Rousseau. Tuy nhiên vào cuối
thế kỷ, rất nhiều lời phê bình ào ào công kích ông, chẳng hạn của Chateaubriand,
của Benjamin Constant, của Joseph de Maistre… Tuy nhiên, không nghi ngờ gì là
với Rousseau, một quan niệm mới về pháp quyền chính trị đã được khai sinh,
không tách rời với ý tưởng về tự do. Trong mọi trường hợp, thì phần cuối của thế
kỷ XVIII ở Pháp cũng sẽ nhận lấy di sản, được đảm nhiệm với ít nhiều ưu mẫn,
của tư tưởng ông.
Nhưng người ta cũng không thể làm thinh về ảnh hưởng mà Rousseau tác động
lên Kant (1724 - 1804). Kant cũng đặt vấn đề con người vào trung tâm của công
trình suy tư: một câu hỏi mà, theo chính lời ông, bao gồm ba nghi vấn khác: Tôi
