có thể biết được gì? Tôi phải làm gì? Tôi có quyền hy vọng chăng? Triết học của
Kant, vào cuối thế kỷ, đề xướng một viễn tượng tổng hợp tôn nghiêm trong đó sự
hiểu biết về nhân tính được đổi mới rất nhiều. Thực vậy, Kant rất ưu tư về con
người và về số mệnh của nó khiến cho triết lý của ông khó mà xa lạ với vấn đề
chính trị, những học thuyết đạo đức khác biệt va chạm nhau mạnh mẽ trong thế
kỷ lớn, cuộc khủng hoảng của ý tưởng châu Âu, những lý thuyết về khế ước xã
hội, triết học ánh sáng ở Pháp, trào lưu Aufklrung ở Đức, chế độ độc tài sáng
suốt, những Người khởi nghĩa ở Mỹ, bản Tuyên ngôn độc lập ngày 4 tháng 7,
1776 vang lên hùng hồn bên kia bờ Đại Tây dương, và cuối cùng là cuộc Cách
mạng Pháp đã cắm những cột mốc cho lịch sử cận đại một cách thật mạnh mẽ, rõ
nét và chuyển động của văn hoá gia tốc dồn dập khiến Kant không còn có thể,
như Descartes, chỉ đắm mình vào những suy niệm siêu hình về cái ego cogito (cái
Tôi suy tư). Đối với ông, những tương quan giữa các sự kiện và các ý tưởng -
cuộc Cách mạng năm 1789 hãy còn hiện diện tươi rói để chứng minh cho điều
đó, tạo thành các giai đoạn của lịch sử nhân loại. Và điều đập mạnh vào ông nhất,
như ông đã nói ngay cả trước khi cuộc Cách mạng Pháp xảy ra, đó là cái "xã hội
tính phi xã hội của con người" (l’insociable sociabilité de l’homme). Tuy nhiên,
ngay cả nếu con người gây chiến với nhau, họ cũng không phải là chó sói. Con
người không phải là thành phần của một bầy đàn. Nó vượt qua thiên nhiên và
trong cuộc thăng tiến đến văn hoá, nó phải cặp vào một xã hội chính trị ngay cả
khi nó biết rằng vấn đề một pháp quyền chính trị quốc tế là vấn đề nan giải nhất.
Nhưng đã đến lúc phải hiểu rằng "Hiến pháp hoàn hảo giữa những con người
chính là vật tự thân"; vậy là, Hiến pháp dân sự, trong quốc gia, là sự trình bày
một ý tưởng của lý trí thực tiễn; trong đó trung gian cơ bản của văn hoá được
diễn tả. Xã hội dân sự diễn tả cho con người cái nhu cầu của nhiệm thể bên kia
hữu thể (le besoin du devoir-être par-delà l’être), cái như cầu của giá trị và pháp
quyền bên kia sự kiện (le besoin de la valeur et du droit par-delà les faits).
Vì nó tương ứng với một thời đại biến chuyển sâu xa, toàn diện, nên triết học của
thế kỷ XVIII, mới thoạt xem, dường như có vẻ đa hình (polymorphe). Lại nữa, ấn
tượng này còn có thể được tăng cường thêm vì làn sóng đang dâng lên của những
âm ba tiền lãng mạn đang vang vọng trong những tác phẩm của Herder hay của
Hamann, trong khoa học huyền bí của Mesmer, hoặc là cả trong lòng truyền
thống những chiếc bóng đi từ tu sĩ Prévost đến Sade, ngang qua Bernardin de
