theo bậc thang các hữu thể, nghĩa là từ vật chất cho đến Thần tính, đi ngang qua
động vật, con người và thiên thần, các luật lệ diễn tả những qui phạm siêu việt và
thường hằng của pháp tính phổ quát (l’ universelle légalité) được khuôn định
trong thế giới bởi lý tính của "thần Jupiter cao cả".
Như vậy, các luật lệ của Thượng đế thì có trước và cao hơn các luật lệ của con
người. Montesquieu bác khước những viễn tượng mang tính thực chứng (les
perspectives positivistes) được phác thảo bởi Hobbes và ông khẳng định một cách
tự hào giá trị ưu việt của những lý thuyết về pháp quyền tự nhiên như ông đã
khám phá ra chúng khi đọc Aristote và Cicéron. Và bởi vì con người, do bản tính
mong manh dòn ải của họ, thường dễ quên cái luật lớn của thiên nhiên, cần phải
nhắc nhở họ nhớ lại nhiệm vụ: đặc biệt đó là công việc của nhà lập pháp trong xã
hội dân sự.
Luật theo nghĩa rộng nhất là những quan hệ tất yếu từ trong bản chất của sự vật.
Với nghĩa này, thì mọi vật đều có luật của nó. Thế giới thần linh, thế giới vật chất,
những trí tuệ siêu việt, cho đến các loài vật, loài người đều có luật của mình.
Nói rằng một định mệnh mù quáng làm nên mọi việc trên đời này, thế là nói
quảng xiên, vì còn gì phi lý hơn là cái mù quáng lại tạo ra cái thông minh!
Vậy thì phải có một cái lý nguyên thuỷ (1), và các quy luật tức là mối tương quan
giữa cái lý nguyên thuỷ ấy với các sự vật, và giữa các sự vật với nhau.
Thượng đế quan hệ với vũ trụ trong tư cách của người sáng tạo và người bảo tồn
vũ trụ. Thượng đế dùng quy luật ấy để bảo tồn. Chính Thượng đế làm ra các quy
luật, vì quy luật ấy liên quan tới trí tuệ và quyền lực của Người.
Như chúng ta thấy, thế giới hình thành bằng vận động vật chất luôn luôn tồn tại:
sự vận động ấy có những quy luật không thay đổi. Và nếu người ta tưởng tượng
ra một thế giới khác với thế giới này, thì cái thế giới ấy cũng phải có những quy
luật bất biến nếu không nó sẽ phải tan rã.
Như vậy sự sáng tạo của Thượng đế dầu có vẻ như một hành động độc đoán,
cũng phải có quy luật, chẳng khác nào định mệnh của những kẻ vô thần.
