Montequieu không lặp lại cái bộ ba đã trở thành kinh điển này mà tiêu chuẩn
được dựa trên số lượng những người đã nắm quyền. Một đàng, ông xô dạt kiểu
chia ba này để dành sự ưu ái cho - được xây dựng chung quanh những ý niệm luật
lệ và tự do - sự phân biệt thành ba mô hình chính thể: cộng hoà, quân chủ và
chuyên chế; đàng khác, ông phân biệt - nơi mỗi hình thức chính quyền - bản chất
của chế độ được lập ra và nguyên lý vận động chế độ đó. Điều đó cho phép ông -
đối nghịch lại khuynh hướng chuyên chế tuyệt đối của nền quân chủ nước Pháp
trong thời đại ông - nêu bật lên những tai hại của chính thể chuyên chế mà ông
coi như điều xấu ác tuyệt đối về chính trị bởi vì nó phủ nhận vừa cả trật tự vừa cả
tự do. Sự chuyên chính là một kiểu chuyển cung chính trị của ý niệm siêu hình về
hư vô (le despotisme est la transposition politique de l’idée métaphysique de
néant).
Có ba cách cai trị khác nhau (1) Cộng hoà, Quân chủ và Chuyên chế. Muốn hiểu
được bản chất của ba chính thể này, chỉ cần tìm hiểu ý nghĩ của những người ít
học là đủ. Tôi giả định có ba cách giải nghĩa, hoặc ba cách làm: "Chính thể cộng
hoà là chính thể mà dân chúng hay một bộ phận dân chúng có quyền lực tối cao.
Chính thể quân chủ thì chỉ một người cai trị, nhưng cai trị bằng luật pháp được
thiết lập hẳn hoi. Trong chính thể chuyên chế thì trái lại, chỉ một người cai trị, mà
không luật lệ gì hết, chỉ theo ý chí và sở thích của hắn ta mà thôi".
Đó là bản chất khác nhau của ba chính thể cai trị. Cần xem xét những luật nào
trực tiếp thuộc về bản chất và là luật cơ bản của mỗi chính thể nói trên.
MONTESQUIEU, Vạn pháp tinh lý, Quyển II, Chương 1.
NGUYÊN TẮC CỦA CHÍNH THỂ CỘNG HOÀ
Trong một nhà nước quân chủ hay một nhà nước chuyên chế, không cần phải có
đạo đức nó cũng cứ tồn tại được. Luật của vua và cánh tay chuyên chế là đủ để
duy trì tất cả. Nhưng trong một nhà nước dân chủ thì phải có thêm một điều: Đó
là đạo đức.
Điều tôi nói trên đây được lịch sử khẳng định và rất phù hợp với bản chất của sự
vật. Trong một nước quân chủ, vua là kẻ bắt mọi người phải làm theo luật lại tự
mình đứng lên trên pháp luật, nên không cần nhiều đạo đức như trong nước dân
