và một bàn tay màu đen bắt lấy nhau: “Nói cho tôi biết đi, đây có còn là đất
nước của chúng ta nữa hay không?”
Anh chờ đợi được nghe thấy một lời chê trách dành cho chủ nghĩa tư bản
thế giới đang đồng phục hóa hành tinh này, nhưng N. chỉ im lặng. Josef tiếp
tục: “Đế quốc Liên Xô đã sụp đổ bởi vì nó không thể tiếp tục cai quản các
quốc gia muốn được tự làm chủ nữa. Nhưng các quốc gia ấy, giờ đây chúng
lại kém tự chủ hơn bao giờ hết. Chúng không thể lựa chọn cả nền kinh tế, cả
chính sách đối ngoại cho mình, ngay cả các khẩu hiệu quảng cáo cũng
không nốt.”
“Sự tự chủ quốc gia từ lâu đã là một ảo tưởng rồi”, N. nói.
“Nhưng nếu một đất nước không được độc lập và thậm chí không muốn
điều đó, thì liệu rằng sẽ có ai còn sẵn sàng chết vì nó không?”
“Tôi không muốn các con tôi sẵn sàng chết.”
“Tôi sẽ nói cách khác vậy: liệu còn có ai yêu đất nước này hay không?”
N. bước chậm lại: “Josef”, ông nói, xúc động. “Làm sao mà anh lại có
thể ra nước ngoài được nhỉ? Anh là một người yêu nước!” Rồi, hết sức
nghiêm trang: “Chết vì đất nước của mình, cái đó không còn tồn tại nữa. Có
thể là với anh, trong thời gian ở nước ngoài, thời gian đã dừng lại. Nhưng
họ, họ không còn nghĩ như anh nữa đâu.”
“Ai?”
N. hất đầu về phía mấy tầng gác của ngôi nhà, chắc muốn chỉ đám con
cháu mình. “Chúng ở nơi khác.”
