2
Cuộc trở về trong tiếng Hy Lạp là nostos. Algos thì có nghĩa đau đớn.
Như vậy hoài nhớ là nỗi đau đớn gây ra bởi ham muốn trở về không được
thỏa mãn. Để chỉ khái niệm nền tảng này, phần lớn người Âu châu có thể sử
dụng một từ gốc Hy Lạp (nostalgie, nostalgia) rồi lại có những từ khác lấy
gốc rễ trong ngôn ngữ dân tộc, añoranza, người Tây Ban Nha nói vậy;
saudade, người Bồ Đào Nha nói vậy. Trong mỗi thứ tiếng, các từ này lại
mang một sắc thái ngữ nghĩa khác nhau. Thường thì chúng chỉ diễn đạt nỗi
buồn gây ra bởi nỗi trở về quê hương bất khả. Nhớ quê. Nhớ nhà. Cái trong
tiếng Anh gọi là: homesickness. Hoặc trong tiếng Đức: Heimweh. Trong
tiếng Hà Lan: beimwee. Nhưng những từ ấy rút ngắn cái khái niệm lớn lao
này xuống chỉ còn khía cạnh không gian. Một trong những ngôn ngữ cổ
nhất của Âu châu, tiếng Iceland, phân biệt rõ hai ý niệm: Söknuður, hoài
nhớ ở nghĩa rộng; và beimfra: nhớ nhà. Người Séc, ngoài từ hoài nhớ lấy
lại từ tiếng Hy Lạp, còn có danh từ riêng của mình, stesk, và động từ riêng
của mình; câu tình tự xúc động nhất trong tiếng Séc: stýská se mi po tobě:
anh hoài em; anh không thể chịu đựng nỗi đau khổ vì vắng em. Trong tiếng
Tây Ban Nha, añoranza phát xuất từ động từ añorar (cảm thấy hoài nhớ),
từ này lại phát xuất từ enyorar trong tiếng Catalan, một phát sinh của từ
Latinh ignorate (bất tri). Dưới ánh sáng của từ nguyên học, hoài nhớ trông
như thể là sự đau đớn của vô tri. Em ở xa, anh không biết em đã ra sao. Quê
tôi xa quá, tôi không biết chuyện gì đang xảy ra ở đó. Một số ngôn ngữ gặp
khó khăn với nỗi hoài nhớ: người Pháp chỉ có thể diễn đạt nó bằng cái danh
từ có nguồn gốc Hy Lạp chứ không có động từ; họ có thể nói: anh nhớ em
nhưng nhớ là một từ quá yếu, quá lạnh lẽo, dù thế nào thì cũng là: quá nhẹ
cho một cảm giác nghiêm trọng đến chừng đó. Người Đức hiếm khi dùng từ
hoài nhớ ở dạng Hy Lạp của nó mà thích dùng từ Sehnsucht hơn: ham muốn
những cái gì vắng mặt; nhưng Sehnsucht cũng có thể nhằm tới những gì đã
có cũng như những gì chưa từng bao giờ có (một cuộc phiêu lưu mới) và do
vậy không nhất thiết hàm ý một nostos, để gộp vào trong Sehnsucht nỗi
