chóng hiểu ra rằng so với cái ác số một đó, thảm họa rơi xuống đất nước họ
quá ít máu đổ để có thể gây ấn tượng lên những người bạn mới. Để tự biện
minh, họ thường nói đại loại như thế này:
“Dẫu cho khủng khiếp đến thế nào, một chế độ độc tài phát xít cũng sẽ
biến mất cùng với nhà độc tài của nó, thành thử người ta vẫn còn có thể giữ
được niềm hy vọng. Trong khi đó, chủ nghĩa cộng sản, dựa vào nền văn
minh Nga rộng lớn, là một đường hầm chưa thấy lối ra với một Ba Lan, một
Hungari (thôi đừng nói về Estonia!). Các nhà độc tài thì có thể chết, còn
nước Nga thì vĩnh cửu. Bất hạnh của những đất nước của chúng tôi nằm ở
đó.”
Những câu nói này diễn đạt được chính xác suy nghĩ của họ và Irena, để
minh họa cho suy nghĩ đó, trích bốn câu thơ của Jan Skacel, nhà thơ Séc
lừng danh thời ấy: ông nói đến nỗi buồn vây bủa ông; nỗi buồn đó, ông
muốn nhấc nó lên, mang nó đi thật xa, dùng nó dựng lên một ngôi nhà, ông
muốn tự nhốt mình trong đó ba trăm năm và suốt ba trăm năm ấy không mở
cửa, không mở cửa cho ai hết!
Ba trăm năm? Skacel đã viết những câu thơ ấy trong những năm bảy
mươi và chết vào năm 1989, mùa thu, vài ngày trước khi ba trăm năm buồn
bã mà ông từng nhìn thấy trước mặt mình tan biến trong vài ngày: người đổ
ra đầy phố phường Praha và những chùm chìa khóa trong những bàn tay giơ
lên cao của họ gióng hồi chuông báo thời đại mới đã tới.
Skacel nhầm lẫn khi nói tới ba trăm năm chăng? Tất nhiên rồi. Mọi dự
đoán đều nhầm lẫn, đó là một trong những điều chắc chắn hiếm hoi mà con
người có được. Nhưng nếu nhầm lẫn thì chúng vẫn nói đúng về những
người phát biểu chúng, không phải về tương lai của họ mà về thời hiện tại
của họ. Trong cái mà tôi gọi là quãng hai mươi năm đầu tiên (từ 1918 đến
1938), người Séc đã nghĩ rằng nền Cộng hòa của họ có cả một vô hạn trước
mặt. Họ nhầm lẫn nhưng, chính bởi vì nhầm lẫn, họ đã sống qua những năm
đó trong một niềm vui làm nở rộ các nghệ thuật của mình, như chưa từng
bao giờ như thế.
Sau cuộc xâm chiếm của Nga, không có chút ý tưởng nào về sự kết thúc
về sau này, họ lại tưởng tượng mình đang sống trong một vô hạn và không
