bài có chất phóng sự, ký sự, nơi mà những khám phá về các nét cụ
thể của đời sống người Việt chừng như có sự ăn nhập tuyệt vời với
văn mạch, với ngôn từ của tác giả. Những phóng sự về nghề mai
mối, về tật ghen tuông của những "sư tử Hà Đông", về chuyện kén
rể, v.v... trong sưu tập này cho thấy điều đó.
Lần theo ngòi bút làm báo của nhà văn Vũ Bằng, chúng ta sẽ có
dịp trải nghiệm lại thậm chí cả những ấu trĩ về nhận thức của nhân
loại ngay trong thời đại của khoa học, trên những đề tài như về
những quái thai, về ma-cà-rồng... vốn đã từng một thời ám ảnh dư
luận nhiều nước văn minh.
Lại cũng có sự việc rất sáng sủa, vì thuộc lĩnh vực văn hoá, nhưng
lại nảy ra dưới tác động của những sự kiện lịch sử tiêu cực; nói cụ thể,
đó là một số hoạt động văn hoá những năm 1940, sau khi quân phát
xít Nhật vào Đông Dương, như triển lãm tranh của hoạ sĩ Fujita, triển
lãm hàng mỹ thuật Nhật Bản ở Hà Nội,... trong thời gian ấy Vũ
Bằng cũng viết không ít bài về văn hoá Nhật, dịch thuật một số
tác phẩm văn học Nhật. Theo suy nghĩ của tôi thì những hoạt động đó,
mặc dù đương thời đã diễn ra được là do sự có mặt của cái thế lực đã
bị tiến trình lịch sử lên án và phủ định, nhưng những hoạt động văn
hoá đó vẫn đọng lại ý nghĩa giao lưu văn hoá tốt đẹp. Đọc lại những
trang Vũ Bằng viết hoặc dịch về đề tài này thời ấy, ta chỉ thấy
nội hàm về những đặc sắc đáng quý trọng trong văn hoá của một
dân tộc. Thậm chí trong một truyện võ hiệp về hận thù đã kết thúc
bằng sự giải toả thù hận.
Có một chùm bài viết nữa của Vũ Bằng khiến tôi truy tìm chăm
chú hơn hẳn các loạt bài khác, ấy là chùm bài về thời sự xã hội
chính trị những năm 1945-1946. Vì sao vậy? Có lẽ vì từ rất lâu rồi,
để minh chứng phản xạ của giới nhà văn Việt Nam đối với các biến
cố xã hội 1945-1946 trong và ngoài nước, giới nghiên cứu mới chỉ có
được rất ít, quá ít tài liệu cụ thể. Trong những cuốn giáo trình văn
