Nam đây là kể cả những người cực phú quý đi nghỉ mát lẫn những
người chở rau chở hoa và đồ ăn thức đựng từ Đồ Sơn về Hải Phòng
và từ Hải Phòng đến Đồ Sơn. Đồng thời nhà nước lúc ấy hết sức
mở mang Đồ Sơn cho mỗi ngày mỗi đẹp hơn mỗi rộng hơn. Bao
nhiêu nhà lá nhất loạt đều bị dỡ hết; đâu đâu cũng là nhà gạch; là
biệt thự; Đồ Sơn không cằn cọc nữa, người ta đã thấy ở trong
những căn vườn của người Pháp những cây cối xanh tươi mọc xum
xuê. Nối gót khách sạn Les Baigneurs, nhiều khách sạn khác được
lập ra. Đồ Sơn vui hẳn lên, tươi hẳn lên và từ đó Đồ Sơn bắt đầu
xứng với câu hát này: Đồ sơn vui thú xiết bao...
Nhưng đến tận lúc ấy, Đồ Sơn cũng chưa có nhiều đường lối
lắm. Trong một thời gian khá dài, người ta chỉ có thể đi được tới biệt
thự Marty là hết. Mươi năm sau mới có con đường đến biệt thự
Saint Mathurin và mãi tận gần đây người ta mới làm những con
đường đến Hòn Dấu vậy.
Tại sao những cái đường đó lại chậm làm như thế? Đó là bởi vì
người ta không thấy cần dùng. Đi lại ở trong Đồ Sơn, thời ấy,
người ta thường đi bằng song loan như kiểu những cái song loan mà
các bà các cô vẫn ngồi về vụ trẩy hội chùa Hương bây giờ: trên hai
cái đòn dài có một cái ghế mây; bốn người đàn bà, hoặc cả đàn bà
đàn ông khênh nghễu nghện lên vai đi hết cả bờ tre bụi rậm. Bây giờ,
người ta đã bỏ cái lối người nghèo vác người giàu lên vai rồi. Đó là
một sự tiến hay lùi về nhân cách con người, ta không bàn đến làm
gì vội. Chỉ biết rằng song loan mà bỏ thì Đồ Sơn cũng có mất vui
đi chút ít: người ta không còn được thấy cái quang cảnh những người
khiêng song loan đứng ở trước cửa những khách sạn đợi những ông
tây bà đầm đi chơi[..........].
Đến thời này, Đồ Sơn đã tiến một bước dài. Đồng ruộng như
bàn cờ, dân cư ngày đông đúc; người ta dệt lụa và trồng khoai tây
mỗi năm lợi tức có hàng vạn. Lúa má tốt, dân nhiều. Người Pháp
