thân mật và sự đem ứng dụng một phương pháp đó,– phương pháp
truyền bá chữ Quốc ngữ và "mang cái tinh thần Việt Nam cho
người Pháp xem, mang cái tinh thần Pháp cho người Việt Nam
biết" – đã làm cho Nguyễn Văn Vĩnh có một công lao đặc biệt
. Bổn
phận những nhà văn nhà báo đi trước sau này là phải làm thế nào
trình bày ra ánh sáng phương pháp đó, cách làm việc đó, công cuộc
đó. Và người ta đã không phải đợi lâu. Tám năm qua, biết bao nhiêu
người đã đem Nguyễn Văn Vĩnh ra bình luận! Có người, không hiểu
cố ý hay vô tình, gác hẳn cái đời viết báo ba mươi năm của ông ra
để nhất định nhận với mình rằng ông chỉ là một nhà văn và họ ngây
thơ phê bình từng chữ của một trong số mấy mươi vạn bài văn ông
đã viết. Có người quên hẳn cả cuộc đời chính trị sôi nổi của ông, bảo
ông là "một nhà buôn, óc quen tính sự lỗ, lời, nghĩ chuyện ăn thua".
Có người cho ông là một nhà làm việc, "đời ông không có cái thi vị đủ
cho ta say mê hoặc có phong thái đủ cho ta cảm phục". Có người trách
ông mới quá, bạo quá và hỏi rằng có phải "cái chương trình trực trị
của ông chỉ có những người biết đọc văn Tây mới đủ tài thưởng thức"
nên ông đã bỏ báo giới quốc văn mà chủ trương báo chữ Tây. Trái
lại, lại có người rằng ông tồn cổ một cách sai lầm, "chẳng những
dung túng cho sự dị đoan của công chúng lại lợi dụng cái mê tín của
quốc dân là khác".
Những lời bình luận về Nguyễn Văn Vĩnh thật sôi nổi và bác tạp;
đúng cũng có nhiều, nhưng sai cũng không phải ít. Bây giờ Nguyễn
Văn Vĩnh đã là người thiên cổ rồi, tên đã vào lịch sử; luận bàn là việc
của quốc dân, khen chê là điều mà ai cũng có phép được làm, miễn
là đừng để cho người dưới chín suối phải tủi thân hay tức bực vì
người ta hiểu lầm.
Vậy, Nguyễn Văn Vĩnh là người thế nào? Nhân hôm nay là ngày
giỗ ông, thiết tưởng chúng ta cũng nên tìm biết "Nguyễn Văn
