mà trái lại khởi thuỷ dùng ngay phương pháp tâm lý mà thăm dò
tâm trí, thời không biết lý ưng, tư tưởng hiện đại sẽ ra thế nào?
Theo ý tiên sinh, nếu có chuyện ấy, tất nhiên ta có một khoa sinh
vật chuyên khảo về sức sinh hoạt, tính cách và phương pháp hoàn
toàn khác hẳn với phương pháp, tính cách khoa sinh vật học ta hiện
có. Khoa sinh vật học ấy lý ưng sẽ mò mẫm dưới những trạng thái
hữu hình của các giống sinh vật để truy tầm cái năng lực vô hình
tiềm tàng ở đó. Lý ưng sẽ phát sinh ra một khoa y học chuyên trị
các trạng thái bất toàn của sức sinh hoạt. Nhưng nếu vậy, biết
đâu lại chẳng là chuyện thả mồi bắt bóng. Ta sẽ không có được
như ngày nay trí minh bạch, thiết thực, tính ưa kiểm soát, dẫn
chứng và thói hay phân biệt cái có thể, cái có lẽ với cái có thực là
những cái sở đắc quý báu quá, ta chẳng còn bụng nào mà tiếc một
sự quyết đoán đã đem lại cho ta những cái kết quả tốt đẹp như
thế nữa..."
III. Nhà diễn thuyết (tiếp theo)
Dù sao, diễn thuyết bằng tiếng Pháp như thế cũng chỉ có thể
có ích cho một thiểu số người Việt Nam, một thiểu số may mắn
theo kịp phong trào mới, nghe và hiểu được chữ Lang-sa. Vả chăng,
có nhiều vấn đề đem bàn không cần thiết cho người Pháp lắm,
nói bằng tiếng Pháp không lợi gì; Nguyễn Văn Vĩnh tổ chức những
cuộc nói chuyện bằng tiếng Nam để trực tiếp với đại chúng và
những cuộc nói chuyện này càng nhiều hơn những cuộc nói chuyện
bằng tiếng Pháp.
Một số nhiều những bài diễn này sau đây đều đem đăng tải ở
trong Đông Dương tạp chí. Xem lại thì những ý tưởng của những nhà
bút thiệt bây giờ cũng chả hơn gì những ý tưởng của Nguyễn Văn Vĩnh
lúc bấy giờ. Như bài diễn thuyết về việc học mà chúng tôi xin trích
lại dưới đây một đoạn:
