thành một cái mà các nhà địa lý gọi là cái án. Cảnh rất buồn. Dân
cư thưa thớt không lấy gì làm văn minh lắm. Đàn bà xấu quá, ăn
vận lối Sài Gòn._
Trong khi đỗ ở Nha Trang, có việc cũng nên nói. Một người Âu
(không biết Hồng Mao, Đức hay gì gì) bắt chúng tôi phải bỏ nón
lòng ra chào họ. Chúng tôi không chịu, họ trật nón của chúng tôi ra.
Đã đành là để cho họ làm được mình như thế thì cũng chả lấy gì
làm mạnh bạo, nhưng biết làm sao được? Khi người ta mạnh, người
ta có quyền bướng và ngu một chút...
21 février 1906. Sài Gòn (xin nhớ đây là Sài Gòn 1906) Đẹp
nhưng bẩn quá. Trừ một vài phố lớn có người Pháp ở, còn thì đâu
đâu cũng có mùi thối tha, hay béo ngậy chứng tỏ rằng có nhiều
chú con trời quần cư. Người Nam, chỉ thấy có cu-li xe, bắt-tê,
bồi, còn hầu hết là Tây, Khách, Ma-la-bà và người ngoại quốc.
Đàn bà hiếm quá. Họ đi vắt vẻo và đeo kiềng vàng, cà-rá vàng
đỏ rực. Muốn nói ngay cái cảm giác của tôi về Sài Gòn; phải nói
rằng người Sài Gòn khổ lắm. Ở Lục tỉnh, người mình cũng có
nhiều nhưng các anh phải lấy làm lạ mà nhận rằng tại sao một
cái thành phố to rộng như thế, hoạt động như thế, có thể làm
được bao nhiêu việc mà chả có qua một người Nam nào dúng tay
vào làm gì.
... Về việc thông thương, người ta đi xe ngựa ma-la-bà (tại sao
lại có cái tên đó? Không ai hiểu), ba cắc một giờ hay xe cao-su 25
xu một giờ...
22 Février 1906. Đi Chợ Lớn. Từ Sài Gòn, đi mất sáu giờ.
Tỉnh Chợ Lớn là một tỉnh Khách bẩn một cách khốn nạn, chung
quanh có cái rạch Tào Hũ hôi thảm hôi hạn. Nhà Khách trông có vẻ
tráng lệ lắm nhưng bẩn vô cùng, người ta lấy làm lạ sao bệnh dịch
