Trần T. Kim luôn miệng nói mấy câu này như điệp khúc của
một bài ca: "Ấy vậy mà của mình đấy! Thế mà không còn có cái
gì của mình nữa!"
9 Mars 1906, 12 giờ trưa, viết từ bể ở eo Aden. ... Sau, bể
lặng, đêm đến dịu dàng. Người ta tưởng như đương đi trên một cái
hồ mông mênh. Một vầng giăng tươi cười chiếu ánh sáng lên
boong tàu. Nằm ở trên ghế chao, có một ngọn gió bể hắt hiu phe
phẩy, chúng tôi nhớ đến các anh ở nhà, chúng tôi nhớ đến họ hàng
lúc này chắc cũng buồn vì chúng tôi vắng mặt
đến Tốn hẳn lúc này rất tiếc không được đi với chúng tôi; đến
Cánh, đến Thanh có lẽ đã quên mất chúng tôi rồi và đến biết
bao nhiêu người khác đã đặt biết bao nhiêu hy vọng vào hai
người
mà họ cử đi xâm lược cái lớn lao và dũng mãnh (... qui ont
mis tant d’espoirs dans ces deux hommes qu’ils envoi’ent à la
conquête du grand et du fort). Chính những lúc chúng tôi nhớ đến
những người đó thì chúng tôi lại thấy xôn xao trong bụng, chúng
tôi sợ cái tương lai bất trắc và chúng tôi lo rằng mình đã xây ở
trong đầu óc quá nhiều mơ tưởng
(nguyên văn: la crainte de n’avoir fait que trop de chateaux en
Espagne).
(Thư viết ở Marseille về cho Phạm Duy Tốn, 2.5.1906).
2 Juin 1906. Mấy hôm nay, tôi đã có thì giờ dạo phố. Sở dĩ
dám đi chơi, ấy là vì tôi đã vận quần áo tây. Buổi chiều, ngồi ở
hàng cà-phê Cannebière (phố chính ở Marseille) nhìn cái đám
người đi đi lại lại, chen lấn nhau ở giữa đám xe pháo và tàu bè,
thích lắm... Ở đây, vài ông trưởng giả nói chuyện về tiền nong,
đánh bạc được; kia, một bọn vương tôn công tử ăn mặc diêm dúa
lắm, đầu đội mũ pa-na-ma bẻ cúp xuống che ánh điện khỏi làm
loá mắt. Đó là những cậu con nhà giàu, ăn bám vào bố mẹ, quanh
