cần xếp chữ, không cần buộc, không cần lên khuôn gì gì cả. Một
người chỉ cần điều khiển một cái cần, như kiểu đánh máy chữ,
trong vài tiếng đồng hồ là có một tờ báo in xong. Đó là máy
linotype. Máy linotype khác máy đánh chữ ở chỗ này: đánh máy
chữ thì những cái cần có chữ đập vào cái băng, chữ hằn vào băng
mực rồi in chữ lên mặt giấy. Ở cái máy linotype những cái cần
nâng lên hạ xuống và làm cho những khuôn chữ ở trong những cái
ô rơi vào trong một cái rãnh. Cái rãnh ấy dài rộng theo chiều mỗi
giòng chữ, khi nào cái rãnh có nhiều khuôn chữ rồi, người thợ ấn
vào một cái, làm chuyển một cái bánh xe trong có đựng chì lỏng và
làm cho những khuôn chữ xếp thành hàng thẳng trong cái rãnh.
Trước cái rãnh, có lỗ thủng để cho chì chảy ở trong bánh xe rồi.
Rồi chì lỏng ấy ôm lấy những khuôn. Một cái khuôn đặc rơi ở
trong rãnh ra và rơi vào trong ngăn. Thế là giòng chữ thứ hai đã
đứng xếp hàng ở cạnh giòng chữ thứ nhất, rồi giòng thứ ba,
giòng thứ tư... cho đến khi thành một cột báo. Kèm thư này, tôi gửi
về cho anh mẫu mấy chữ in bằng máy linotype. Máy này in
chóng lắm, y như ta đánh máy. Có chậm dăm ba cái tích tắc mỗi
giòng là vì cái công việc chì chảy mà tôi gọi là coulage. Tôi còn có
dịp nói với anh về cái máy in báo xong lại gấp báo luôn của nhà
Petit Marseillais..."
*
... tập bài Nguyễn Văn Vĩnh đến đây tạm hoãn. Những tài liệu còn
nhiều, chúng tôi sẽ còn ghi chép nữa, và nếu cơ hội thuận tiện hơn,
chúng tôi sẽ in ra thành sách.
VŨ BẰNG
Trung Bắc chủ nhật, Hà Nội, số 201 (7.5.1944); số 202
(14.5.1944); số 203 (21.5.1944); số 204 (28.5.1944); 205
(4.6.1944); số 206 (11.6.1944).
