phải tự cấy lấy ruộng để lấy lúa gạo mà ăn, phải chịu tô thuế như bất cứ một
người dân nào. Bởi vậy các chính sách của nhà nước, va đập ngay vào
quyền lợi thiết thân của các hoàng tử, hoàng tôn. Và các hoàng tử là những
người nghe ngóng các chính lệnh của triều đình ban ra, điều gì hợp với lòng
dân, điều gì dân ta oán thời lập tức tâu về triều đình sửa ngay. Bởi vậy khi
lớn tuổi, và nếu được kế vị, chính nhà vua tự biết điều gì dân cần, điều gì
dân ghét. Còn như việc mở phủ của mấy đời gần đây, đúng như bệ hạ nói,
nói là một thứ đặc quyền đặc lợi; hơn nữa nó còn là đầu mối của phe đảng,
nguồn gốc của tai họa. Và rồi khi lên chấp chính, nhà vua thuần yêu những
thứ dân ghét, và ghét những thứ dân yêu như đức Dụ tông chẳng hạn.
Ngừng một lát, dường như để nhà vua có thời gian suy ngẫm, Chu An
lại chậm rãi:
- Muôn tâu, chính sách gần dân của nhà Lý chỉ đặt ra cho các hoàng
nam, nhưng vì hợp lòng người bởi đức lớn, nên các công chúa cũng đua
nhau gần dân. Các con vua không một người nào không biết cày ruộng,
không biết việc tầm tang. Lý Thái tông còn dạy cho các cung nữ biết dệt
gấm. Công chúa Thiều Hoa, con gái Lý Thần tông về hẳn một phường mở
trại trồng dâu. Chính công chúa dạy dân phường ấy biết nuôi tằm dệt lụa;
khi bà viên tịch dân lập tự thờ bà.
Tâu bệ hạ, nhà Trần ta khi mở nghiệp, vẫn tôn trọng chính sách thân dân
của nhà Lý. Các đấng quân trưởng vẫn tự mình cày cấy lấy chút ít lúa gạo
để thường niên cúng lễ tổ tiên. Sau này việc nước bận rộn, các bậc quân
trưởng giữ lệ tịch điền để khuyến khích dân nước chăm việc nông tang.
Nhưng các đời gần đây, tục lệ thuần hậu không được giữ gìn, tôn trọng.
Phần nhiều từ tôn thất đến quan lại đều đua nhau xây dinh, mở phủ, chiếm
đất lập ấp chỉ cốt giàu có cho bản thân. Tâu bệ hạ, một khi các quan lại
trong bộ máy triều đình chỉ biết tranh đoạt của cải của nhà nước, vơ vét tiền
của của dân để làm giàu, thì lòng dân ly tán; thế nước từ đó yếu suy. Bệ hạ
ngẫm lại lịch sử mà xem, khi Lý Cao tông ham xây cất cung điện, mê đắm
các thú dâm bôn đọa lạc, lập tức các quan trong triều cũng theo đó mà làm
bậy. Nhà Lý không phải từ Huệ tông, mà từ sự xa xỉ, sự ngu tối, và nhất là
chính sách khinh dân của Lý Cao tông. Cao tông chăn dân mà để dân chết
