tâm huyết hơn là cái kế sách hưng nước đã bao phen bầy tỏ với ông, mà ông
chẳng đoái hoài. Hơi sức đâu mà tôi nói cùng ông, để rồi ông lại nói cho
người họ ngoại (trỏ Quý Ly). Và sự thù oán lại chất chồng". Trần Nguyên
Đán cay đắng tự nói với mình như vậy. Và ông cũng bắt mình phải tự kiềm
chế, giả điếc giả đui.
- Thôi được! Nhà vua tặc lưỡi, em về thay mặt triều đình vỗ về đám lê
dân trong vùng, đừng để họ đói nghèo mà gây hờn oán với ta.
"Quái lạ, triều đình bắt dân đi xâu đi lính, bắt dân đóng thuế đinh thuế
điền mà không nghĩ đến việc vỗ về chăn dắt; lại trao phó cho một hưu quan
tuổi già sức yếu làm cái việc đáng nhẽ nhà vua phải làm. Nhà vua đổ đốn
tới mức không còn biết mình phải làm gì nữa sao. Hèn chi mà nước không
rối. Ta chỉ buồn các tiên đế bỏ không biết bao máu xương, công sức tạo
dựng cơ nghiệp, để đến bây giờ... Ta lo sợ, nhưng chung cục chắc cũng
chẳng bao xa. Lịch sử mù lòa sẽ tôn Nghệ tông như một đấng vua hiền. Mà
ông hiền thật. Bởi ông có giết ai đâu. Ông còn thương dân mà phải sẻn
kiệm nữa là khác. Cung điện, dinh thự giặc tàn phá, ông bắt dựng lại bằng
tranh tre nứa lá, và đích thân các quan lớn quan bé phải tự làm lấy như một
lũ phu phen. Đúng là ông hiền như một đứa ngu phu. Đứa ngu phu ở ngôi
tôn quí, chỉ cần nó phát tác sự ngu tối một cách thành kính, cũng đủ làm
cho đất nước rối ren, suy kiệt lớn gấp cả chục cuộc chiến tranh do kẻ thù
đem tới. Ta nghiệm đúng như lời xưa Chu An nói: "Dụ tông là người thỉnh
lên hồi chuông báo tử cho nghiệp lớn nhà Trần". Còn bây giờ ta nói: "Nghệ
tông là người tận tâm làm cho cơ nghiệp nhà Trần sụp đổ mà không tự
biết". Có nhẽ lịch sử coi ta như một kẻ ngoa ngôn, song đáng tiếc, sự thật
lại đúng như vậy đó...".
Trần Nguyên Đán cứ chìm đắm vào những suy tư chắp nối, chợt nhớ
chưa đáp lời Nghệ tông.
- Muôn tâu, thần xin lĩnh thánh ý.
Làm như một sự vô tình, Nghệ tông hỏi:
- A, còn tập "Bảo hòa di bút" của ta, Tư đồ đã đọc chưa mà không thấy
nói?
