Quân thủy của Đại Việt với các tướng tài như Hồ Quý Ly, Nguyễn Đa
Phương, Phạm Cự Luận đều lần lượt bị Chế Bồng Nga đánh bại. Lần này,
ông ta đi đường bộ đem quân vào phía tây kinh thành, để thử sức quân bộ
và quân kỵ Đại Việt.
Nghe được tin cấp báo, thượng hoàng Trần Nghệ tông chẳng còn hồn
vía nào mà chờ được phu kiệu nữa. Ngài ngự dông thẳng ra bến, rồi vọt lên
thuyền. Ngài nói líu cả lưỡi, khiến đám phu thuyền chẳng hiểu ngài ban
lệnh gì. Bởi vậy, chúng vẫn còn trùng trình chưa nhổ neo.
Đúng lúc ấy, Bùi Mộng Hoa, giám sinh Quốc tử giám áo mũ chỉnh tề,
cùng một số bạn bè trong trường giám, nhảy ào xuống nước, níu giữ thuyền
ngự lại. Bùi Mộng Hoa chắp tay cung kính:
- "Hoàng thượng anh minh. Ngài là linh hồn của cả dân tộc. Xin hoàng
thượng cứ vững tâm ở lại Thăng Long cho trăm họ trông vào. Bọn tiểu sinh
thề cùng chúng dân trăm họ quyết lấy máu xương minh cản giặc, bảo vệ xã
tắc, bảo vệ hoàng thượng".
Theo lời nói của Bùi Mộng Hoa, đám nho sinh lội cả xuống bến đồng
thanh hô:
- "Xin hoàng thượng ở lại? - Xin hoàng thượng ở lại?".
Thượng hoàng Trần Nghệ tông mặt xám như chì, ngài không nói được
lời nào, chỉ xua tay như đuổi mọi người tránh ra cho thuyền ngược.
Đám lính hổ bôn trong đội quân thiên thuộc đã đuổi kịp nhà vua. Chúng
lao thẳng xuống bến kéo áo, nắm tóc, túm tay đám nho sinh đẩy hết lên bờ.
Thuyền ngự vút đi, để lại sau ngài nỗi thất vọng cho cả kinh thành.
Ôi cũng là một sự đi khỏi kinh thành, như cuộc ra đi của đức Trần Nhân
tông vào những ngày áp tết năm Ất dậu (1285), ngài khuyến cáo trước chư
tướng rằng: "Ta cho giặc ngủ trọ ở Thăng Long ít đêm, rồi lại thu hồi".
Cuộc rút khỏi Thăng Long ngày ấy, đã khích lệ muôn dân, xả thân vì
nước. Và chỉ vài ba tháng sau, quân dân Đại Việt quét sạch lũ giặc Nguyên-
Mông tàn bạo ra khỏi đất nước.
Ôi, tổ phụ thì hào hùng dường ấy, mà con cháu lại hèn yếu dường này!
Gần chục năm trước, Bùi Mộng Hoa đã tỏ ra là một người có nhân cách
kẻ sĩ, chắc hẳn vụ "Cầu lời nói thẳng" này biết đâu ông chẳng có nhiều cao
