Tôi đang thể hiện thành ngôn từ những điều mà có thể các ngài cảm
nhận trong những lúc hiếm hoi, khi mà các ngài đã mệt mỏi chán
ngấy tất cả: chán ngấy những giáo hội, những chính khách, những
ngân hàng, những ti tiện nhỏ mọn trong các mối tương giao về gia
đình của các ngài, chán ngấy cái tẻ nhạt trong những bận rộn của
công ăn việc làm, chán ngấy những cái xuẩn động ngu muội của đời
sống làm nhơ nhớp phẩm giá con người. Đã kéo lê cuộc sống hai
mươi năm hoặc dai dẳng hơn nữa để ngày lại ngày đến sở làm hay
lo bếp núc, hay để hết sinh đứa con này lại sinh đứa khác, đã sống
những niềm vui cùng nỗi buồn và thất vọng vì sa lầy trong sự tục tằn
bần tiện ấy, hẳn đôi khi các ngài cũng đã tự hỏi có thể nào bỗng
chốc, một cách bất ngờ, tìm thấy được cái cội nguồn uyên nguyên,
tìm thấy chính ngay cái yếu tính của sự vật, mà nảy nở, không bao
giờ cần phải đọc một quyển sách nào cả, nghiên cứu một triết thuyết
nào cả, không cần phải sùng thượng một hình ảnh, một đấng cứu
rỗi nào cả, bởi vì bất kỳ các ngài nhìn đâu, cái trung tâm ấy vẫn hiện
diện ở đó, để rồi từ đó mọi hành động, mọi tình thương, tất cả
những gì là hiện thực, đều phát hiện.
Sự kiện hiển nhiên là với lòng tham lam với tính ganh ghét, với ý
hướng chiếm hữu, với những nỗi sợ hãi, với mối xúc động, với
những niềm vui thoáng qua cùng những nỗi thoả mãn mê mờ của
ta, ta vẫn còn là những con vật: những con vật tiến hoá cao độ. Khi
ta quan sát thú vật, ta thấy rằng chúng cũng có cùng những mối
xung động như ta. Những loài khỉ vượn giả nhân cũng biết ghen
tuông và cũng có những khó khăn trong đời sống vợ chồng. Chúng
tập hợp thành đoàn – ban đầu là đơn vị gia đình, kế đó thành bộ lạc
y như chúng ta và có người bảo là rồi ngày nào đấy loài khỉ vượn
này có thể ngồi vào Liên Hiệp Quốc như nhân loại vậy! Một sự kiện
hiển nhiên là tính nết, sự sủng ái, lòng can đảm, nỗi sợ hãi, những
cuộc chiến tranh những cái gọi là hoà bình cũng những cuộc tranh
đấu của ta đều trỗi dậy từ cái hậu trường thú vật đó. Xin các ngài
đừng cãi lẫy với tôi về vấn đề này: đấy là ý kiến của các nhà sinh vật
học và các nhà nhân loại học, nếu các ngài cần kể ra những người
có uy tín.
Có thể nào thoát ly tất cả những điều đó, không phải thoát ly trong
