bảo thủ sôi sục đương thời, nên kết luận cuối cùng của “tập thể” là
“Nguồn gốc nhà công cộng của đình vẫn chưa có thể bác bỏ được”.
Tập thể đó vướng víu nhóm từ “la maison communale” của học giả
ngoại quốc, những người tuy có kiến thức uyên bác, tinh thần biện biệt
sâu sắc nhưng không phải là không có sơ hở, không ngờ đã đẻ ra một
khung quyền lực tư tưởng cho người tiếp thu dựa vào, bám riết lấy mà
bài bác những ai nói khác đi. Thế là cái đình của người Pháp, ghép
thêm quá khứ Hùng Vương của tinh thần dân tộc (!) vẫn tồn tại, để
nhân dịp ngành in ấn phát triển sau chiến tranh, được vinh danh dồn
dập màu mè trên các trang giấy, sách bìa cứng trong khi không đem lại
chút thay đổi nào cho kiến thức về nội dung của nó cả.
Ghi thêm 2-2012; Ngày 30-11-2011, được theo ông Nguyễn
Hùng Vỹ và “nhóm Hán nôm 30/11”, tôi được thấy tận mắt cây cột đá
chùa Dạm với hai con rồng khắc theo cột. Nhân đây xin cảm ơn tất cả
những ai giúp tôi biết được nhiều điều cần thiết trong một ngày “du
khảo” vội vã ấy. Những xuất hiện văn bài tiếp theo, trên căn bản
không làm đổi thay vấn đề nhiều nên không cần rườm lời.
Sống ở Mỹ mà chúng tôi không đọc Hợp lưu để biết nỗi nghi
ngờ của bà Chân Quỳnh về giả thuyết gần như xác quyết của Hoàng
Xuân Hãn. (Nguyễn Thị Chân Quỳnh, “Thư ngỏ gửi anh Nghiêm
Xuân Hải” trong Hồn Việt, H. 2003, tr. 212-229, phần bàn về Chinh
phụ ngâm). Như đã thấy, sự đòi hỏi một chứng nhận bản quyền rành rẽ
cho các tác phẩm ngày xưa, thật là khó. Có điều, những chứng cớ phụ
bồi đắp cho nhau cũng có thể làm một luận cứ trở nên đáng tin hơn. Ví
dụ ông Hoàng Xuân Hãn có nói tới tính cách nhuần nhuyễn trước sau
của bản (cho là) Phan Huy Ích và bản (cho là) của Đoàn Thị Điểm
cũng là điều phải lưu ý. Có thể ghép thêm với “Ai tư vãn” được cho là
của Ngọc Hân mà có dáng Phan Huy ích thì thấy rõ.
Antoshchenko, V.I. (“Dòng họ các chúa Trịnh ở Việt Nam từ
thế kỷ XVI đến thế kỷ XVIII” trong Các nhà Việt Nam học..., tr. 80)
cứ tưởng Trịnh là một họ - gia tộc nên không phân biệt sự khác nhau
