Hàm đức chi hậu, tỉ ư xích tử. Độc trùng bất thích, mãnh thú bất cứ; quắc
điểu bất bác. Cốt nhược, cân nhu nhi ác cố, vị tri tẫn mẫu chi hợp nhi tôi
tác
, tinh chi chí dã. Chung nhật hào nhi bất sá, hoà chi chí dã.
Tri hoà viết thường, tri thường viết minh. Ích sinh viết tường. Tâm sử khí
viết cường. Vật tráng tắc lão, thị vị bất đạo, bất đạo tảo dĩ.
Người nào có đức dày thì như con đỏ. Độc trùng không chích, mãnh hổ
không vồ, ác điểu không quắp. Xương yếu gân mềm mà tay nắm rất chặt,
chưa biết giao hợp mà con cu dựng đứng, như vậy là tinh khí sung túc. Suốt
ngày gào hét mà giọng không khản, như vậy là khí cực hoà.
Biết “hoà” thì gọi là bất biến (thường), biết bất biến thì gọi là “sáng”. Túng
dục tham sinh thì gọi là hoạ. Để cho lòng [dục] sai khiến cái “khí” thì gọi là
“cường”. Vật nào cường tráng thì sẽ già, như vậy là không hợp đạo, không
hợp đạo thì sớm chết.
Chương này có nhiều bản khác nhau, ghi lại đủ thì rườm, chỉ xin đưa hai thí
dụ: chữ tường trong “ích sinh viết tường” có bản chép là (tường) nghĩa là
bất tường tai hoạ; bản chúng tôi dùng chép là 祥 mà cũng giảng là tai hoạ, vì
chữ đó thời xưa trỏ cả phúc lẫn hoạ và ở đây nên hiểu là hoạ; chữ sá 嗄 có
bản chép là á 啞, nghĩa là câm, mất tiếng, cũng như khản tiếng.
Câu: “tâm sử khí viết tường”, chữ khí này cũng là chữ khí trong “chuyên khí
trí nhu” chương 10; còn chữ cường tức là chữ cường trong “nhu nhước thắng
cường”, nghĩa xấu là cứng; chứ không phải chữ cường trong “thủ nhu viết
cường” có nghĩa tốt là mạnh.
Nên so sánh hai câu đầu với chương 50.
Câu cuối đã có trong chương 30.
