[287]
Tàu viễn dương của Anh bị một tàu ngầm của Mỹ làm chìm vào
ngày 7-5-1915, trong Chiến tranh thế ứ nhất; con tầu viễn dương Cunard
đang trên đường từ New York đến Liverpool (Fastnet Rock, Ai-len là nơi nó
dự định bỏ neo) với hơn 1.200 hành khách và khoảng 800 thuỷ thủ đoàn
cũng như nhân viên phục vụ.
[288]
Carter là ngưòi mộ đạo Thiên Chúa và vẫn tham gia giảng dạy
vào ngày Chủ nhật ở trường học, nhưng ông không được phong chức. Tuy
nhiên, chị gái của ông, Ruth Carter Stapleton (1929-1983) lại là một mục
sư.
[289]
Eunice Kennedy Shriver, chị gái của John, Robert, Edward
Kennedy và là mẹ của María Shriver, nhân vật nổi tiếng trên truyền hình và
là vợ của diễn viên điện ảnh sau đó trở thành thống đốc bang California
Arnold Schwarzenegger (đắc cử năm 2003 và tái cử năm 2006).
[290]
Rất nhiều lần trong các cuộc phỏng vấn Fidel Castro sử dụng
đại từ nhân xưng ngôi thứ nhất số nhiều (chúng tôi) khi nói chuyện về chính
mình. Đây không phải là sự khoa trương mà là kiểu nói tự hoà đồng trong
nền văn hoá nói tiếng Tây Ban Nha của vùng Ca-ri-bê. Ở mức độ nào đó,
kiểu dùng từ này cũng gây ra sự khó hiểu, bởi vì sau khi nói, “chúng tôi đi
ra sân”, Castro mời Carter đi cùng với ông. Nhưng lúc đầu Castro lại nói về
chính mình với tư cách là người đứng đầu nhà nước.
[291]
Đặt tên theo tên của Felix Valera, thầy tu người Cuba thế kỷ thứ
19, người đã kêu gọi cho nền độc lập của Cuba tách khỏi Tây Ban Nha, Đề
án Valera bắt đầu từ tháng 3-2001. Dựa trên một điều khoản íược biết đến
trước đây của hiến pháp Cuba, điều 88, cho phép người dân được đưa ra các
sáng kiến về lập pháp để thông qua trưng cầu dân ý trên toàn quốc quyết
định khi có đủ ít nhất 10.000 đăng ký ủng hộ, đề án này nhằm thu thập đủ
số lượng 10.000 chữ ký để trình Quốc hội Cuba một danh sách các hoạt
động cải cách. Đề án này được đi tiên phong bởi Osvaldo Paya thuộc Phong
trào giải phóng Thiên chúa giáo. Đề án Valera được sự hỗ trợ của cộng
