[105]
"Jakôbô Xanazar" là vở kịch hoang đường của N.V.Kukônhic (1809-1868). Turgheniep kịch
liệt chỉ trích sáng tác của Kukônhic.
[106]
Một điệu hát nổi tiếng thời bấy giờ do F.N.Glinka (1786-1880) viết lời: "Kìa, cỗ xe ba ngựa
ngang tàng vùn vụt phóng qua".
[107]
Lời trong bản tình ca "Ông bác sĩ" của A.E.Varlamôp (1801-1848).
[108]
Câu đầu trong bản tình ca của M.I.Glinka, lời của Kukônnhic.
[109]
Tiếng Pháp Espérance nghĩa là "Hy vọng".
[110]
Người do nông dân cử ra, làm nhiệm vụ cảnh sát.
[111]
Tác phẩm của nữ văn sĩ Đức, mẹ nhà triết học Độc nổi tiếng. Những tác phẩm này thu hút
được nhiều độc giả vào thời ấy.
[112]
Năm 40, tiết trời giá rét ghê gớm, mãi đến cuối tháng Chạp vẫn không có tuyết. Cây cỏ chết
rét hết cả; mùa đông tàn nhẫn ấy đã giết chết nhiều rừng sồi tuyệt đẹp. Khó mà bù đắp lại được
những tổn hại ấy: sức sinh sản của đất suy kiệt trông thấy. Trên những khoảnh rừng trống "được ban
phước" (nghĩa là đã được nhà thờ cho rước ảnh thánh đi vòng quanh), những cây phong và hoàn diệp
liễu tự mọc lên, thay thế cho những cây cao quí trước kia. Mà ở nước ta, người ta cũng không biết
cách gây rừng nào khác, ngoài cách mặc cho cây tự mọc lên (chú thích của tác giả).
[113]
Chính thần sắc đẹp đã dựng nên ngôi đền ở chốn tiên cảnh này; nơi niềm vui ngự trị. Hãy
khâm phục lòng nhân đạo của chủ các người, hỡi lương dân Kracnôgôriê. Tiếng Pháp).
[114]
Tôi cũng yêu mến thiên nhiên. Ivan Kobưliatninôp. Tiếng Pháp).
[115]
Ý Turgheniep muốn nói tới việc tư tưởng tiền tiến của giới trí thức Nga đã có một bước phát
triển mới: vào những năm 40, các nhà tư tưởng tiến bộ của nước Nga đã rời bỏ những phạm trù triết
học trừu tượng của Hêghen mà hướng về các vấn đề cải tạo xã hội, về triết học duy vật của Fơbach.
[116]
Nghĩa là "người hay bào gọt", do động từ "xtơrôgat" là bào gọt.
[117]
Dịch nghĩa ra là "ông quí tộc mọi rợ".
[118]
Trong nguyên bản là "một ôxmukha rượu bia". Ôxmukha là đơn vị đo thể thích tồn tại ở Nga
trước khi hệ thống đo lường thập phân được sử dụng, 1 ôxmukha = 1,5l.
[119]
Ôbanđui do động từ Ôbôntat mà ra, nó vừa có nghĩa là ba hoa, khoác lác", vừa có nghĩa là
"hiếu động, hay lăng xăng".
